Ableism
Zie ook: validisme, dis/ableism, disablement, debilitation
Ableism wordt vaak in het Nederlands vertaald naar validisme (zie validisme) en wordt op dezelfde manier gebruikt: om de discriminatie die gehandicapte mensen meemaken een naam te geven.
Het betekent echter net iets anders. Waar validisme het heeft over de waarde die de samenleving aan bepaalde lichamen toekent, omschrijft ableism hoe de samenleving een voorkeur heeft voor een bepaald type lichaam en geest. Dat type is iemand die kan werken, productief kan zijn, ‘goed’ kan horen, zien en bewegen. Dat type mens wordt voorgetrokken, omdat de hele samenleving voor hen is ingericht. Gebouwen en infrastructuur worden ingericht voor mensen die buiten het huis werken, kunnen lopen, zien en horen. Iedereen die dus van dat type afwijkt, wordt als abnormaal bestempeld en uiteindelijk achtergesteld. Dat zijn dus vaak de mensen die we gehandicapt noemen, maar dat hoeft niet per se. Talila Lewis wijst erop dat niet alleen gehandicapte mensen ableism (ofwel validisme) ervaren.
In het Engels wordt de term ook gedefinieerd als het voortrekken van able-bodied mensen. Able-bodied is een Engelstalige term die lastig te vertalen is naar het Nederlands. Able komt van het Engelstalige ability wat vaardigheid betekent. Able-bodied mensen zijn dus mensen met alle vaardigheden die een ‘normaal’ mens zou moeten hebben. Able-bodied is het tegenovergestelde van disabled. Disabled mensen hebben dus niet (meer) alle vaardigheden, en ervaren beperkingen in hun functioneren. Ableism gaat dus al snel over hoe mensen functioneren, terwijl validisme breder opgevat kan worden (zie: validisme). Ik probeer hier overigens niet te zeggen dat disabled mensen oprecht niet alle vaardigheden hebben, maar dat is het narratief wat gebruikt wordt vanuit ableism.
Validisme en ableism hebben het dus eigenlijk over dezelfde situatie, maar met een klein nuanceverschil. Op het eerste oog gaat ableism vooral over het functioneren van mensen, maar de term wordt in de praktijk op een bredere manier gebruikt. Talila Lewis, die elk jaar een nieuwe versie van de definitie publiceert, maakt duidelijk hoe breed ableism getrokken kan worden. Talila Lewis maakt duidelijk hoe ableism (en dus validisme) gebaseerd is op bijvoorbeeld eugenetica en anti-zwart racisme. Ableism is, zoals andere vormen van onderdrukking, systemisch (zie: institutionele onderdrukking).
Nederlandse vertaling van de definitie van TL:
“Een systeem waarin waarde wordt toegekend aan het lichaam en de geest van mensen op basis van ideeën over normaliteit, productiviteit, wenselijkheid, intelligentie, excellentie en conditie. Deze [sociaal] geconstrueerde ideeën zijn sterk geworteld in eugenetica, anti-Zwart racisme, misogynie, kolonialisme, imperialisme en kapitalisme. Deze institutionele onderdrukking lijdt ertoe dat mensen en de samenleving waarde toe kennen aan mensen op basis van hun cultuur, leeftijd, taal, uiterlijk, religie, geboorte- of leefplaats, “gezondheid/welzijn” en/of hun vermogen om naar behoren te re/produceren, “excelleren” en “gedragen”. Je hoeft niet gehandicapt te zijn om ableism te ervaren.” Talila Lewis
Je ziet dus dat Talila Lewis een intersectionele (zie intersectionaliteit) lens gebruikt om ableism/validisme uit te leggen. Om het duidelijk te houden heb ik ableism en validisme tot nu toe gescheiden gehouden van andere systemische vormen van onderdrukking, zoals racisme. Maar als je dieper duikt in de geschiedenis van allerlei vormen van onderdrukking, dan zie je dat deze helemaal niet uit elkaar te houden zijn. Het idee dat systemen van onderdrukking parallel van elkaar of zelfs apart van elkaar bestaan klopt niet. Validisme bestaat niet zonder racisme, kapitalisme, klassisme, seksisme etc.
Verder lezen: Working Definition of Ableism – January 2022 Update, door Talila Lewis.
Access intimacy
Deze definitie laat nog even op zich wachten 🙂
Audisme
Deze definitie laat nog even op zich wachten 🙂
Bodymind
Zie ook: ableism, validisme
Bodymind is een samenvoeging van de Engelstalige woorden voor lichaam en geest (ook wel bewustzijn of alles wat we onder ‘mentaal’ zien, maar voor de makkelijkheid gebruik ik hier geest). Het is een term die eerder gebruikt werd binnen trauma studies. In 2011 introduceert Margaret Price de term in Disability Studies, via haar boek Mad at School: rhetorics of mental disability and academic life. In een artikel in het journal Hypatia vertelt ze dat ze de term bodymind vaker is gaan gebruiken omdat ze er moe van wordt steeds body-and-mind te moeten zeggen (2014, p. 269). De term is niet alleen een samenvoeging van die woorden, maar ook een vorm van kritiek op het idee dat lichaam en geest gescheiden zijn. Price zegt namelijk eigenlijk dat lichamelijke en mentale/geestelijke klachten (handicaps, disabilities, hoe je het ook wilt noemen) met elkaar verbonden zijn, zodanig dat een scheiding tussen twee misschien helemaal niet bestaat. Toch praten we over lichaam en geest alsof het twee aparte dingen zijn (Price, 2011, p.240).
Hoe dat komt? Geef 17e -eeuwse Franse filosoof Descartes maar de schuld. Eigenlijk ook niet helemaal eerlijk, want het idee dat lichaam en geest totaal andere dingen zijn is niet helemaal door hem bedacht (dat gaat onder andere terug tot Oud Griekse filosofie). Descartes is wél degene met wie we die scheiding van lichaam en geest het meest associëren. Hij beargumenteerde dat de geest niet materieel is en het lichaam wel. De geest, oftewel ons bewustzijn, is dus immaterieel en heeft daardoor ook niet dezelfde limieten als het lichaam. Volgens zijn filosofie hebben lichaam en geest wel invloed op elkaar, maar is het absoluut de bedoeling dat de geest de regie houdt. Deze kijk op lichaam en geest wordt ook wel het dualisme van Descartes genoemd (Cartesian Dualism in het Engels). Dat we dit een naam geven, betekent ook dat er mensen zijn die hier anders over nadenken. Het is zeker niet zo dat iedereen op aarde vanaf de Griekse Oudheid dacht dat lichaam en geest gescheiden dingen waren. Het is geen universeel gegeven.
Het is ook niet zo dat filosofen en wetenschappers van nu per se hetzelfde als Descartes geloven. Wél heeft zijn werk en filosofie nog invloed op hoe wij nu denken over ons eigen lichaam en dat van anderen. Nog altijd ziet de Westerse (en dus ook Nederlandse) cultuur de geest als iets wat het lichaam moet leiden en beheersen. Door middel van kolonialisatie en de trans-Atlantische slavernij is deze manier van denken op anderen mensen buiten Europa geforceerd. Het is een strategie (geweest) van witte mensen* om zichzelf als superieur neer te zetten. Zij, het superieure ras, waren in staat hun lichaam te beheersen via hun geest en andere rassen konden dit niet.
Dit is sterk te zien in de manier waarop racisme Zwarte mensen definieert. Schalk kaart aan dat racistische stereotype ideeën over Zwarte mensen worden verwoord via het dualisme van Descartes. Ze zegt namelijk: “Cartesian dualism, has been used against people of color and women to claim that we are primarily or exclusively controlled (and therefore limited) by our bodies.” (2020, p. 15). (Nederlands: Het dualisme van Descartes wordt gebruikt tegen mensen van kleur en vrouwen om te beweren dat we voornamelijk of uitsluitend worden beheerst (en dus gelimiteerd) door ons lichaam). In argumenten voor het behouden van slavernij in de VS wordt dit dualisme bijvoorbeeld ook aangehaald. Één van de vele argumenten voor het behouden van de slavernij is dat Zwarte mensen zogenaamd ‘gek’ zouden worden als ze vrij zouden zijn. Slavernij onder witte mensen zou noodzakelijk zijn om Zwarte mensen ‘gezond’ te houden (zie bijvoorbeeld Barclay, 2021).
Dit soort argumenten werken door tot het heden, in racistisch gedachtegoed waarin Zwarte mensen worden neergezet als hyperseksueel. Ook zie je het terug in hoe ons medisch systeem is opgezet, een systeem waar lichamelijke en psychische klachten bijna nooit in verband gebracht worden (alleen in de vorm van symptomen die als psychosomatisch worden bestempeld, waarbij vaak de fysieke klachten als enkel gevolg van psychisch falen worden gezien en zelden andersom).
De vraag is misschien ook eigenlijk of je überhaupt wel kunt spreken van een verschil tussen lichaam en geest. Dat is precies waar de term bodymind van pas komt. Bodymind gaat niet alleen om lichaam + geest, want dan zouden we bij dat dualisme van Descartes blijven. Nee, onder andere Price en Schalk beargumenteren dat je lichaam en geest bijna niet uit elkaar kunt halen omdat ze met elkaar verbonden zijn. De term bodymind helpt ons juist om ons te verzetten tegen die scheiding en zulk verzet ook te herkennen. Schalk stipt bijvoorbeeld aan dat mensen van kleur en vrouwen zich al lang verzetten tegen dat dualisme, zonder dat ze de term bodymind gebruiken (2018, p. 6). Zij verzetten zich tegen het idee dat alleen de geest kennis kan produceren (daarover in een andere post meer). Het is dan ook niet alleen een kwestie van het gebruiken van die term, maar ook het aanpassen van onze manier van denken en handelen.
*Dit gaat ook op voor andere vormen van onderdrukking waarbij een groep witte mensen zich neerzet als superieur (bijv. witte mannen die zogenaamd rationeler zouden zijn dan witte vrouwen, witte gehandicapte mensen etc.).
Verder lezen:
Barclay, J. L. (2021). The Mark of Slavery: Disability, Race and Gender in Antebellum America. University of Illinois Press.
Price, M. (2015). The Bodymind Problem and the Possibilities of Pain. Hypatia, 30(1), 268–284. https://doi.org/10.1111/hypa.12127
Schalk, S. (2018). Bodyminds Reimagined: (Dis)ability, Race, and Gender in Black Women’s Speculative Fiction. Duke University Press.
Schalk, S. (2020). Black Disability Politics. Duke University Press.
Black Disability Politics
Deze definitie laat nog even op zich wachten 🙂